Tου Ιωάννη Γ. Χατζή.
Ο Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος, Ηπειρώτης Λόγιος, εμφανίζεται σε μια ιστορική περίοδο (τέλη 17ου - αρχές 18ου αιώνα) στην οποία η Φιλοσοφία του Αριστοτέλη και όλοι όσοι τον υποστήριζαν (κυρίως ο Θεόφιλος Κορυδαλέας) φαίνεται να αμφισβητούνται. Ανήσυχο πνεύμα, μεγάλωσε στα Γιάννενα σε μια εποχή που οι συνδέσεις της πόλης με τη Δύση ήταν εμφανείς. Δεν άργησε να κατευθυνθεί προς μέρη όπου προσφερόταν εκπαίδευση και γνώση (Κωνσταντινούπολη και Βενετία).
Πράγματι, οι οικογενειακές του ρίζες -γιος κληρικού και ανιψιός του Μελετίου (Μήτρου), επισκόπου Αθηνών, του λεγόμενου Γεωγράφου- ήταν καθοριστικές για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ενδιαφερόντων του. Έλαβε την απαραίτητη κάλυψη της Ορθόδοξης Θεολογικής παιδείας στη συντηρητική ατμόσφαιρα της Κωνσταντινούπολης και στη συνέχεια της κλασικής παιδείας στην πρωτεύουσα της Γαληνής Δημοκρατίας της Βενετίας. Εδώ η εκπαίδευση προσφερόταν άφθονα χάρη στην κίνηση ανθρώπων, σχολές σκέψης, ιδεών και βιβλίων, αφού η Βενετία ήταν το σταυροδρόμι και το κέντρο διαφόρων ρευμάτων γνώσης και πληροφοριών. Προσπάθησε να δεχτεί και να υποτάξει υλικό από τους τομείς της ρητορικής, της φιλοσοφίας, της λογικής και των μαθηματικών. Έχοντας βαθιά γνώση της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας, άντλησε από εκεί όσα θέματα θεωρούσε απαραίτητα για το διδακτικό και συγγραφικό του έργο, που στόχευε στον διαφωτισμό των Ελλήνων. Μετά την επιστροφή του στην περιοχή της Ελλάδας άρχισε το έργο του ως δάσκαλος, κυρίως στα Ιωάννινα, τις Σέρρες, τον Τύρναβο και τα Τρίκαλα. Εκτός από τα μαθήματά του που δίδασκε με πρωτότυπο τρόπο, έκανε αισθητή την παρουσία του με πολλούς τρόπους, ιδιαίτερα στη γενέτειρά του. Όλες του οι δραστηριότητές του προκάλεσαν αντιδράσεις που κορυφώθηκαν από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη.
Τα μαθήματα που δίδασκε κυκλοφορούσαν σε χειρόγραφη μορφή. Με αυτόν τον τρόπο έχουν διασωθεί τέσσερα έργα του Παπαβασιλόπουλου: 1) Λευχειμονούσα Ρητορική 2) Γενική Περίληψη της Συνήθειας της Λογικής 3) Εγχειρίδιο της Αναστάσιμης Φυσικής Φιλοσοφίας 4) Εισαγωγή στα Μαθηματικά. Το έργο «Λευχειμονούσα Ρητορική» φαίνεται ότι προκάλεσε αίσθηση, αν κρίνουμε από τα σωζόμενα αντίγραφα, διάσπαρτα σε μοναστήρια και ιδιωτικές, δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Μικρά Ασία και τα πριγκιπάτα του Δούναβη (Ρουμανία - Μολδαβία). Με τη μελέτη των έργων του γίνεται φανερό ότι το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου δεν είναι πρωτότυπο αλλά μεταφράσεις ή διασκευές στα ελληνικά έργων ξένων συγγραφέων αρχικά στα λατινικά. Αυτή η συνήθεια ήταν αρκετά διαδεδομένη αν κρίνουμε από τα έργα άλλων μελετητών της εποχής που διασχίζοντας το Ιόνιο πέλαγος εγκαταστάθηκαν προσωρινά ή μόνιμα στη Δύση. Δεν το κρύβει, αφού διαβάζουμε ότι τα έργα του προέρχονται «.. από συλλογικά έργα της λατινικής μετατρεπόμενης στη γλώσσα γκικ», ή ότι δανείστηκε «το στημόνι από τη λατινική γλώσσα». Εκτός από τα προαναφερθέντα έργα και άλλα χαμένα, έγραψε επίσης εγκωμιαστικά επιγράμματα σε κληρικούς και λαϊκούς, μεγάλες επιστολές σε φίλους και συναδέλφους, σχολίασε κεφάλαια της Καινής Διαθήκης, έκανε εγκώμια και μοιρολόγια για αξιωματούχους της ηλικίας του μεταξύ άλλων. Τα σημεία στα οποία εμφανίζεται πρωτότυπος είναι δύο: 1) Με το έργο του «Λογική» εισάγει την αρχή του ορθολογισμού, μεταφέροντας έτσι στην Ελλάδα αμφιβολία και ορθολογισμό στην ανθρώπινη σκέψη για την αναζήτηση της αλήθειας, με κύριο εισαγωγέα στη Δύση Carthuse. 2) Τόλμησε να ταρακουνήσει τον θρόνο του Αριστοτέλη και των οπαδών του στο βιβλίο του «Φυσική Φιλοσοφία» κάτι που ανέλαβε αργότερα απευθείας ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος.
Η διατριβή χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο εξετάζεται η βιογραφία του δασκάλου και συγγραφέα και αναλύεται και σχολιάζεται το περιεχόμενο του έργου του σε σχέση με τις κυρίαρχες κοινωνικές και φιλοσοφικές ιδέες της εποχής του. Στο δεύτερο δημοσιεύονται για πρώτη φορά όλα τα γνωστά έργα του, καθώς μέχρι τώρα υπήρχαν μόνο σε χειρόγραφη μορφή.
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας.